Co zrobić, kiedy uznano Cię za zmarłego?

Zdaję sobie sprawę, że jest to temat dość niszowy. Nieczęsto bowiem zdarza się, że przy porannej kawie dowiadujemy się, że w świetle prawa jesteśmy martwi. Niemniej jednak, zainspirowana portretem trumiennym nieznanej kobiety stworzonym przez nieznanego autora, postanowiłam napisać o tym, jak „przywrócić życie” osobie uznanej za zmarłą. Wspomniany obraz uczyniłam ilustracją tego wpisu, a jeżeli ktokolwiek chciałby obraz ujrzeć, to wskazuję, że znajduje się on w Muzeum Narodowym w Warszawie.

Jakie są konsekwencje uznania osoby za zmarłą?

Zacznijmy od wyjaśnienia, w jaki sposób możemy być uznani za zmarłych oraz, jakie są tego konsekwencje. Uznaną za zmarłą może być osoba zaginiona, jeżeli upłynęło dziesięć lat od końca roku kalendarzowego, w którym według istniejących wiadomości jeszcze żyła. Jeżeli w chwili uznania za zmarłego zaginiony miałby lat siedemdziesiąt, wystarcza upływ lat pięciu. Uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby lat dwadzieścia trzy. Za zmarłych mogą być również uznani zaginieni w związku z katastrofami.

Uznanie za zmarłego następuje na podstawie prawomocnego postanowienia sądu rejonowego właściwego ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania lub pobytu zaginionego. Prawne skutki uznania osoby za zmarłą są dokładnie takie, jak te występujące po jej rzeczywistej śmierci (np. przejście praw i obowiązków zmarłej na jej spadkobierców). Postanowienie uznające osobę za zmarłą wprowadza zatem swego rodzaju fikcję prawną, że dana osoba faktycznie nie żyje.

Co należy zrobić, kiedy zostanie się uznanym za zmarłego?

Kodeks postępowania cywilnego przewiduje możliwość uchylenia postanowienia o uznaniu osoby za zmarłą, jeżeli okaże się, że osoba ta pozostaje przy życiu. Wniosek należy złożyć do tego sądu, który wydał postanowienie o uznaniu za zmarłego. Wniosek o uchylenie postanowienia o uznaniu za zmarłego może złożyć każdy zainteresowany (sąd może je też uchylić z urzędu).

Jeżeli w toku postępowania zostanie wykazane, że osoba, której dotyczy postanowienie o uznaniu za zmarłą, żyje, postanowienie to zostanie uchylone. Co istotne, jeżeli osoba, którą uznano za zmarłą zjawi się osobiście w sądzie i wykaże swoją tożsamość, sąd niezwłocznie i bez dalszego postępowania uchyli postanowienie orzekające uznanie za zmarłego.

Co dalej?

Jeżeli już uda się nam powrócić na łono społeczeństwa, winniśmy zainteresować się naszym majątkiem. Otóż z chwilą uznania nas za zmarłych majątek ten przeszedł na naszych spadkobierców. Następnie, z chwilą uchylenia postanowienia o uznaniu za zmarłego, dziedziczenie to staje się niebyłe.

Osoba, co do której zostało uchylone orzeczenie o uznaniu jej za zmarłą może zatem domagać się, by osoba, która włada spadkiem wydała jej spadek lub poszczególne przedmioty należące do spadku. Co więcej, może ona domagać się wynagrodzenia za korzystanie z przedmiotów należących do spadku, zwrotu pożytków lub zapłaty ich wartości oraz naprawienia szkody z powodu zużycia, pogorszenia lub utraty tych przedmiotów. Należy jednak pamiętać, że ww. roszczenia będą nam przysługiwać, jeżeli rzekomy spadkobierca wiedział lub mógł się dowiedzieć, że pozostajemy przy życiu. „Spadkobierca” może natomiast domagać się zwrotu nakładów, przy czym powodzenie jego roszczeń jest uzależnione od istnienia po jego stronie wiedzy o pozostawaniu przez „spadkodawcę” przy życiu.

Jak odzyskać majątek?

W celu odzyskania majątku, należy złożyć w sądzie pozew, gdzie jako pozwanych wskazujemy osoby, które władają naszym majątkiem (niezależnie od tego, czy w przypadku naszej rzeczywistej śmierci byłyby one spadkobiercami, czy nie). Oczywiście wstąpienie na drogę postępowania sądowego możemy poprzedzić wezwaniem do dobrowolnego wydania majątku.

Sąd powinien z urzędu (tj. bez naszego wniosku) uchylić akt poświadczenia dziedziczenia lub postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku uzyskane przez rzekomego spadkobiercę.

Po uprawomocnieniu się orzeczenia nakazującego wydanie nam majątku, możemy zwrócić się o pomoc do komornika sądowego, uzyskując uprzednio klauzulę wykonalności.

Należy pamiętać, że w pierwszej kolejności należy zadbać o uchylenie postanowienia o uznaniu osoby za zmarłą. Dopiero po uzyskaniu takiego dokumentu będziemy mogli skutecznie ubiegać się o zwrot majątku.

O czym jeszcze warto pamiętać?

Po pierwsze, skutkiem uznania jednego z małżonków za zmarłego jest ustanie małżeństwa, co powoduje, iż drugi małżonek może swobodnie zawrzeć kolejny związek małżeński. Ten kolejny związek nie może być unieważniony z tego powodu, że małżonek uznany za zmarłego żyje. Wyjątkiem jest tutaj sytuacja, w której obie strony nowego związku małżeńskiego wiedziały, że małżonek uznany za zmarłego pozostaje przy życiu.

Trzeba również pamiętać, że na podstawie postanowienia o uznaniu za zmarłego, urząd stanu cywilnego sporządza akt zgonu zaginionej osoby. Koniecznym będzie zadbanie o jego unieważnienie, jak również o wyrobienie nowych dokumentów.