Ochrona dóbr osobistych.

Leszek Miller pozywa „Fakt” za skandaliczny tekst o śmierci jego syna. Weronika Rosati pozywa Andrzeja Żuławskiego za obraźliwe sportretowanie jej w książce. Procesy o naruszenie dóbr osobistych znanych ludzi często trafiają do wiadomości publicznej. Ochrona dóbr osobistych to temat znacznie szerszy niż ochrona przed złośliwymi wypowiedziami. W niniejszym wpisie postaram się wyjaśnić, czym są dobra osobiste oraz, na czym polega ich ochrona.

Czym są dobra osobiste?

Kodeks cywilny nie definiuje pojęcia dóbr osobistych. Przedstawiciele doktryny określają dobra osobiste jako swego rodzaju wartości niematerialne związane z osobowością człowieka, uznane powszechnie i akceptowane przez system prawny oraz społeczeństwo.

Te wartości niematerialne łączą się ściśle z jednostką ludzką lub daną osobą prawną. Powstają i wygasają wraz z podmiotem podlegającym ochronie, nie mogą przechodzić na inne osoby. Oznacza to, że ochrona dóbr osobistych osoby fizycznej ustaje z chwilą jej śmierci, a osoby prawnej - z chwilą jej likwidacji.

Jakie dobra osobiste wyróżniamy?

Ustawa wymienia następujące dobra osobiste: zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska.

Katalog dóbr osobistych nie ma jednak charakteru zamkniętego, co oznacza, że istnieją dobra osobiste niewymienione w Kodeksie cywilnym. Można tu wskazać na przykład: prawo najbliższej rodziny do pochowania osoby zmarłej oraz do pamięci o niej, prawo do intymności i prywatności życia, prawo do planowania rodziny.

Prawo do niezakłóconego korzystania z energii elektrycznej nie zostało natomiast przez Sąd Najwyższy uznane za dobre osobiste, podobnie jak prawo do nieskażonego środowiska biologicznego i do zaspokojenia uczuć estetycznych pięknem krajobrazu.

Kiedy dochodzi do naruszenia dóbr osobistych?

Ocena czy doszło do naruszenia dóbr osobistych musi być obiektywna, oparta na normach ogólnych. W licznych orzeczeniach podkreślano, że należy badać czy naruszone zostały społecznie akceptowane wartości.

Nie wystarczy więc subiektywne odczucie osoby żądającej udzielenia jej ochrony prawnej. Odmienne ujęcie - jak twierdził J. S. Piątowski - „doprowadziłoby do uprzywilejowania osób, które wskutek swoich kompleksów lub wygórowanego o sobie wyobrażenia dochodziłyby urojonych pretensji i w tych warunkach przyjęcie subiektywnego kryterium prowadziłoby do wniosku, że samo wniesienie powództwa przez takie osoby jest dowodem jego zasadności”.

Jeżeli wynik tej obiektywnej oceny doprowadzi do wniosku, że doszło do naruszenia dóbr osobistych, to mamy do czynienia z działaniem bezprawnym.

Warto wiedzieć, że ustawodawca wprowadził domniemanie bezprawności. Oznacza to, że w pozwie nie musimy wykazywać, że doszło do działania bezprawnego. Pozwany, aby się obronić, musi natomiast wykazać, że tej bezprawności nie ma (np. ponieważ działał w obronie uzasadnionego interesu).

Czego można żądać w przypadku bezprawnego naruszenia dóbr osobistych?

Jeżeli już ustaliśmy, że doszło do bezprawnego naruszenia dóbr osobistych, możemy domagać się usunięcia skutków naruszenia. Możemy się domagać przede wszystkim złożenia oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie, czyli przeprosin. Zadbajmy jednak o to, by bardzo dokładnie opisać swoje żądanie - podajmy nie tylko treść przeprosin, ale również krój i stopień pisma oraz miejsce, gdzie ma nastąpić publikacja.

Jeżeli dobro osobiste nie zostało jeszcze naruszone, a tylko zagrożone, możemy domagać się zaniechania cudzego działania.

Czy można domagać się zadośćuczynienia pieniężnego?

Możliwe jest domaganie się zadośćuczynienia pieniężnego (względnie zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej na cel społeczny), ale tylko jeżeli naruszenie dóbr osobistych było zawinione. Oznacza to, że sprawcy naruszenia można postawić zarzut, że w tych konkretnych okolicznościach mógł i powinien zachować się inaczej niż się zachował.

Podstawowe znaczenie dla wysokości zadośćuczynienia ma rozmiar doznanej krzywdy (przeżyty ból i cierpienie). Kwota zasądzona tytułem zadośćuczynienia powinna być odczuwalna dla poszkodowanego i przynosić mu równowagę emocjonalną, naruszoną przez doznane cierpienia. Poszkodowany może domagać się łącznie zadośćuczynienia i zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej na cel społeczny.

Jeżeli sprawca naruszenia wyrządził nam dodatkowo szkodę (np. w następstwie rozpowszechniania informacji o naszej nieuczciwości, straciliśmy klientów), to możemy domagać się jej naprawienia (niezależnie od zadośćuczynienia).