Kiedy świadek może odmówić złożenia zeznań?

W pierwszej kolejności trzeba podkreślić, że świadek ma co do zasady obowiązek zeznawać. Jeżeli zostaniemy wezwani do sądu w charakterze świadka, mamy obowiązek stawić się w sądzie i zeznawać zgodnie z prawdą (zeznawanie niezgodne z prawdą stanowi przestępstwo zagrożone karą od 6 miesięcy do 8 lat pozbawienia wolności).

W postępowaniu cywilnym możemy odmówić składania zeznań, jeżeli sprawa dotyczy naszego małżonka, wstępnych (rodziców, dziadków), zstępnych (dzieci, wnuków), rodzeństwa i powinowatych w tej samej linii lub stopniu oraz osób pozostających z nami w stosunku przysposobienia. W postępowaniu karnym jest podobnie, z tym, że możemy odmówić składania zeznań także wtedy, kiedy oskarżonym jest osoba pozostająca z nami we wspólnym pożyciu (należy przez to rozumieć także związek osób tej samej płci). Warto pamiętać, że w postępowaniu karnym możemy odmówić składania zeznań do momentu rozpoczęcia pierwszego przesłuchania w sądzie, nawet jeżeli wcześniej zeznawaliśmy w postępowaniu przygotowawczym (w postępowaniu cywilnym – najpóźniej w trakcie składania zeznań).

Dobrze wiedzieć, że jeżeli zostaliśmy wezwani jako świadek w postępowaniu karnym, a nie możemy odmówić składania zeznań jako jedna z osób wyżej wymienionych, możemy wnosić o zwolnienie od złożenia zeznania lub odpowiedzi na pytania, ale tylko wtedy, kiedy pozostajemy z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym (np. jeśli jesteśmy z oskarżonym w związku wieloletnim, ale nie mieszkamy z nim).

Czy świadek może odmówić odpowiedzi na jedno z pytań?

Świadkowi przysługuje także prawo odmowy odpowiedzi na konkretne pytanie. W postępowaniu cywilnym świadek może odmówić odpowiedzi na dane pytanie, jeżeli zeznanie mogłoby narazić jego lub jego bliskich na odpowiedzialność karną, hańbę lub dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową albo jeżeli zeznanie miałoby być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej. W postępowaniu karnym świadek może odmówić odpowiedzi na pytanie, jeżeli jej udzielenie mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe.

Jakie prawa ma świadek?

Warto pamiętać, że świadek może złożyć wniosek o przesłuchanie go w innym sądzie niż ten do którego został wezwany. Świadek nie ma obowiązku zeznawać w sądzie oddalonym od jego miejsca zamieszkania o kilkaset kilometrów. Jeżeli zatem mieszkamy we Wrocławiu, to nie musimy brać całego dnia wolnego od pracy jedynie po to, aby stawić się w sądzie w Krakowie. Wystarczy wysłać do sądu pismo ze wskazaniem swojego aktualnego miejsca zamieszkania i wnioskiem o przesłuchanie w sądzie bliżej tego miejsca. Możemy także wnioskować o zmianę terminu przesłuchania, jeżeli nie możemy się stawić w terminie wyznaczonym.

Należy również mieć na uwadze, że świadek może złożyć wniosek o zwrot kosztów stawiennictwa w sądzie (kosztów dojazdu do sądu) oraz wniosek o zwrot utraconego zarobku lub dochodu.

Jeżeli z powodu stanu zdrowia nie możemy udać się nawet do najbliższego sądu, sąd może nas przesłuchać w naszym domu lub w innym miejscu, w którym przebywamy. W takim wypadku należy wysłać do sądu wniosek i uzasadnić, dlaczego nie możemy stawić się w sądzie.

Świadek, który nie mówi w dostatecznym stopniu w języku polskim, może żądać, by w jego przesłuchaniu wziął udział tłumacz, tak by nie doszło do żadnych nieporozumień.

Czy świadek może ustanowić pełnomocnika?

Ciekawym zagadnieniem jest możliwość ustanowienia przez świadka pełnomocnika. Podkreślić jednak należy, że taka możliwość jest wyłącznie w postępowaniu karnym i jedynie wtedy, kiedy wymagają tego interesy świadka. Jeżeli zatem dostaliśmy wezwanie do złożenia zeznań jako świadek w sprawie karnej, ale obawiamy się, że wkrótce zostaną nam w tym postępowaniu postawione zarzuty, to nie wahajmy się udać się na przesłuchanie z adwokatem w roli pełnomocnika. Niestety, przesłuchujący nas sąd lub prokurator, może nie wyrazić zgody na udział pełnomocnika, jeżeli uzna, że nasze interesy nie wymagają takiej ochrony.

Jakie konsekwencje grożą świadkowi, który nie stawi się w sądzie?

Jak wskazałam wyżej, podstawowym obowiązkiem świadka jest stawienie się w sądzie i złożenie zeznań. Należy pamiętać, że jeżeli nie stawimy się w sądzie i nie usprawiedliwimy w żaden sposób swojej nieobecności, to możemy zostać ukarani grzywną, a nawet – w przypadku dwukrotnego nieusprawiedliwionego niestawiennictwa – przymusowo sprowadzeni do sądu. Nieobecność możemy usprawiedliwić w ciągu tygodnia od doręczenia nam postanowienia o ukaraniu grzywną. Jeżeli przyczyną naszej nieobecności była choroba, pamiętajmy, że musimy przedstawić zaświadczenie od lekarza sądowego (lista lekarzy sądowych do znalezienia na stronach sądów).