Czym jest spółka akcyjna?

Spółka akcyjna jest spółką kapitałową, która może być utworzona przez jedną albo więcej osób w każdym celu prawnie dopuszczalnym. Jej funkcjonowanie opiera się na kapitale zakładowym podzielonym na akcje. Można powiedzieć, że w spółce akcyjnej najmniej jest elementów osobowych czy też swego rodzaju więzi wspólników ze spółką. Akcjonariusze są jedynie inwestorami, a zarządzaniem spółką zajmują się osoby posiadające specjalistyczną wiedzę.

Spółka akcyjna może powstać w celach zarobkowych, w celach gospodarczych niemających charakteru zarobkowego, ale również w celu niegospodarczym. Do prowadzenia niektórych przedsięwzięć przepisy prawa wymagają formy spółki akcyjnej jako wyłącznie dopuszczalnej (np. banki, towarzystwa funduszy emerytalnych, towarzystwa funduszy inwestycyjnych, towarzystwa ubezpieczeniowe).

Spółka akcyjna, podobnie jak spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, może być założona przez jedną osobę. Nie może być to jednak wyłącznie jednoosobowa spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Jako ciekawostkę podam, że założycielami banku w formie spółki akcyjnej mogą być osoby prawne i osoby fizyczne, z tym że założycieli nie może być mniej niż 3. Prawo bankowe wprowadza tutaj dodatkowe ograniczenia, których musimy przestrzegać jeżeli planujemy założyć bank.

Spółka akcyjna posiada - od chwili rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym - osobowość prawną, a jej majątek jest dla akcjonariuszy majątek cudzym. W okresie od dnia sporządzenia statutu do dnia rejestracji spółka akcyjna jest spółką w organizacji i nie posiada osobowości prawnej, ale posiada zdolność prawną i może prowadzić działalność gospodarczą.

Warto pamiętać, że nie każda spółka akcyjna jest notowana na giełdzie, ale na giełdzie może być notowana wyłącznie spółka akcyjna.

W jaki sposób założyć spółkę akcyjną?

Proces zakładania spółki akcyjnej należy rozpocząć od przygotowania statutu. Statut winien być sporządzony w formie aktu notarialnego, ponieważ w innym wypadku będzie on nieważny. Ustawa nie przewiduje możliwości przygotowania statutu z wykorzystaniem wzorca dostępnego w systemie teleinformatycznym.

Statut obowiązkowo powinien określać: firmę i siedzibę spółki; przedmiot działalności spółki; czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony; wysokość kapitału zakładowego oraz kwotę wpłaconą przed zarejestrowaniem na pokrycie kapitału zakładowego; wartość nominalną akcji i ich liczbę ze wskazaniem, czy akcje są imienne, czy na okaziciela; liczbę akcji poszczególnych rodzajów i związane z nimi uprawnienia, jeżeli mają być wprowadzone akcje różnych rodzajów; nazwiska i imiona albo nazwy założycieli; liczbę członków zarządu i rady nadzorczej albo co najmniej minimalną lub maksymalną liczbę członków tych organów oraz podmiot uprawniony do ustalenia składu zarządu lub rady nadzorczej oraz pismo do ogłoszeń, jeżeli spółka zamierza dokonywać ogłoszeń również poza Monitorem Sądowym i Gospodarczym.

Nadto, statut powinien zawierać, pod rygorem bezskuteczności wobec spółki, postanowienia dotyczące: liczby i rodzajów tytułów uczestnictwa w zysku lub w podziale majątku spółki oraz związanych z nimi praw; wszelkich związanych z akcjami obowiązków świadczenia na rzecz spółki, poza obowiązkiem wpłacenia należności za akcje; warunków i sposobu umorzenia akcji; ograniczeń zbywalności akcji; uprawnień osobistych przyznanych akcjonariuszom oraz co najmniej przybliżonej wielkości wszystkich kosztów poniesionych lub obciążających spółkę w związku z jej utworzeniem.

Oczywiście, nic nie stoi na przeszkodzie, aby w statucie zawrzeć także inne postanowienia, byleby tylko były one zgodne z bezwględnie obowiązującymi przepisami prawa.

Kolejnym krokiem jest wniesienie przez akcjonariuszy wkładów na pokrycie kapitału zakładowego (zawiązanie spółki następuje z chwilą objęcia wszystkich akcji). Należy również ustanowić zarząd i radę nadzorczą.

Zwieńczeniem procesu jest zarejestrowanie spółki akcyjnej w rejestrze przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego (jeżeli nie zgłosimy spółki do KRS w ciągu sześciu miesięcy od sporządzenia umowy, to umowa spółki ulega rozwiązaniu). W tym celu winno się złożyć stosowny wniosek do sądu właściwego ze względu na siedzibę spółki (formularze dostępne na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości).

Ile kosztuje założenie spółki akcyjnej?

Kapitał zakładowy spółki akcyjnej winien wynosić co najmniej 100 000 zł, przy czym wartość nominalna akcji nie może być niższa niż 1 grosz. Jeżeli zakładamy spółkę akcyjną, nie musimy mieć przygotowanych takich środków, chyba że chcemy zostać jedynymi akcjonariuszami spółki. W sytuacji, w której uda się nam zebrać wystarczającą liczbę inwestorów, nie musimy przygotowywać się na wielkie wydatki. Pamiętajmy przy tym, że akcje nie mogą być obejmowane poniżej ich wartości nominalnej. Równocześnie, jeżeli akcje są obejmowane po cenie wyższej od wartości nominalnej, nadwyżka powinna być uiszczona w całości przed zarejestrowaniem spółki.

Akcje obejmowane za wkłady niepieniężne powinny być pokryte w całości nie później niż przed upływem roku po zarejestrowaniu spółki. Akcje obejmowane za wkłady pieniężne (albo za wkłady pieniężne i niepieniężne) powinny być opłacone przed zarejestrowaniem spółki co najmniej w jednej czwartej ich wartości nominalnej.

Wniosek o wpis spółki do rejestru podlega opłacie w wysokości 500 zł, konieczne jest również uiszczenie opłaty za opublikowanie informacji o wpisie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym (100 zł). Łącznie należy przygotować się na wydatek 650 zł.

Kiedy należy sporządzić sprawozdanie założycieli?

Sprawozdanie założycieli winno się sporządzić wtedy, kiedy przewidziane są wkłady niepieniężne, spółka nabywa mienie lub spółka dokonuje zapłaty wynagrodzenia za usługi świadczone przy jej powstaniu. Sprawozdanie sporządza się na piśmie.

Sprawozdanie określa - w zależności od sytuacji - przedmiot wkładów niepieniężnych oraz liczbę i rodzaj wydawanych w zamian za nie akcji, mienie nabywane przed zarejestrowaniem spółki oraz wysokość i sposób zapłaty, usługi świadczone przy powstaniu spółki oraz wysokość i sposób wynagrodzenia, a także osoby, które wnoszą wkłady niepieniężne, zbywają spółce mienie lub otrzymują wynagrodzenie za usługi i zastosowaną metodę wyceny wkładów. Co istotne, wszystkie zamierzone transakcje i przesunięcia majątkowe muszą być w sprawozdaniu umotywowane.

Sprawozdanie założycieli należy poddać badaniu jednego albo kilku biegłych rewidentów, których wyznacza sąd rejestrowy właściwy ze względu na siedzibę spółki. Na pisemne żądanie biegłego rewidenta założyciele powinni przedłożyć na piśmie dodatkowe wyjaśnienia lub dokumenty.

Jakie organy wyróżniamy w spółce akcyjnej?

W spółce akcyjnej wyróżniamy zarząd, radę nadzorczą i walne zgromadzenie akcjonariuszy. Zarząd prowadzi sprawy spółki i reprezentuje spółkę. Zarząd składa się z jednego albo większej liczby członków. Do zarządu mogą być powołane osoby spośród akcjonariuszy lub spoza ich grona. Członków zarządu powołuje i odwołuje rada nadzorcza, chyba że statut spółki stanowi inaczej. Członek zarządu może być odwołany lub zawieszony w czynnościach także przez walne zgromadzenie. Co istotne, uchwała walnego zgromadzenia lub statut spółki może określać wymagania, jakie powinni spełniać kandydaci na stanowisko członka zarządu. Warto rozważyć wprowadzenie takich wymagań w statucie spółki, szczególnie jeżeli zależy nam na eksperckim składzie zarządu.

W statucie spółki może również określić kadencję członków zarządu, przy czym nie może ona być dłuższa niż 5 lat. Ponowne powołania tej samej osoby na członka zarządu są dopuszczalne na kadencje nie dłuższe niż pięć lat każda. Członek zarządu może być w każdym czasie odwołany, ale umowa spółki może ograniczać prawo odwołania członka zarządu do ważnych powodów.

Zasady reprezentacji spółki akcyjnej są zbliżone do zasad reprezentacji spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (zapraszam do zapoznania się z wpisem poświęconym tej właśnie spółce). Podobnie jak w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, członkowie zarządu spółki akcyjnej mają obowiązek powstrzymywać się od prowadzenia działalności konkurencyjnej względem działalności spółki. Członkowie zarządu podlegają wprawdzie ograniczeniom wskazanym w statucie, ale walne zgromadzenie i rada nadzorcza nie mogą wydawać zarządowi wiążących poleceń dotyczących prowadzenia spraw spółki. W umowie między spółką a członkiem zarządu, jak również w sporze z nim spółkę reprezentuje rada nadzorcza albo pełnomocnik powołany uchwałą walnego zgromadzenia.

W spółce akcyjnej obowiązkowo ustanawia się radę nadzorczą. Radę nadzorczą należy powołać zawsze, niezależnie od liczby akcjonariuszy i niezależnie od wysokości kapitału zakładowego. Rada nadzorcza składa się co najmniej z trzech, a w spółkach publicznych co najmniej z pięciu członków, powoływanych i odwoływanych przez walne zgromadzenie. Kadencja członka rady nadzorczej nie może być dłuższa niż pięć lat.

Rada nadzorcza sprawuje stały nadzór nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej działalności. W celu wykonania swoich obowiązków rada nadzorcza może badać wszystkie dokumenty spółki, żądać od zarządu i pracowników sprawozdań i wyjaśnień oraz dokonywać rewizji stanu majątku spółki.

Warto wiedzieć, że do kompetencji rady nadzorczej należy również zawieszanie, z ważnych powodów, w czynnościach poszczególnych lub wszystkich członków zarządu oraz delegowanie członków rady nadzorczej, na okres nie dłuższy niż trzy miesiące, do czasowego wykonywania czynności członków zarządu, którzy zostali odwołani, złożyli rezygnację albo z innych przyczyn nie mogą sprawować swoich czynności.

Walne zgromadzenie to ogół akcjonariuszy. Uchwały walnego zgromadzenia wymaga: rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania zarządu z działalności spółki oraz sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy oraz udzielenie absolutorium członkom organów spółki z wykonania przez nich obowiązków; postanowienie dotyczące roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przy zawiązaniu spółki lub sprawowaniu zarządu albo nadzoru; zbycie i wydzierżawienie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części oraz ustanowienie na nich ograniczonego prawa rzeczowego; nabycie i zbycie nieruchomości, użytkowania wieczystego lub udziału w nieruchomości, chyba że statut stanowi inaczej oraz emisja obligacji zamiennych lub z prawem pierwszeństwa i emisja warrantów subskrypcyjnych.

Wyróżniamy nadzwyczajne i zwyczajne walne zgromadzenie akcjonariuszy, które powinno odbyć się w terminie sześciu miesięcy po upływie każdego roku obrotowego. Przedmiotem obrad zwyczajnego zgromadzenia wspólników powinno być przede wszystkim rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania zarządu z działalności spółki oraz sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy; powzięcie uchwały o podziale zysku albo pokryciu straty oraz udzielenie członkom organów spółki absolutorium z wykonania przez nich obowiązków. Nadzwyczajne zgromadzenie wspólników zwołuje się wtedy, kiedy ustawa, zarząd lub inne podmioty uznają to za potrzebne.

Podobnie jak w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, uchwały można powziąć, mimo braku formalnego zwołania walnego zgromadzenia, jeżeli cały kapitał zakładowy jest reprezentowany, a nikt z obecnych nie zgłosił sprzeciwu dotyczącego odbycia walnego zgromadzenia lub wniesienia poszczególnych spraw do porządku obrad.

Kiedy akcjonariuszom wypłaca się dywidendę?

Akcjonariusze mają prawo do udziału w zysku wykazanym w sprawozdaniu finansowym, zbadanym przez biegłego rewidenta, który został przeznaczony przez walne zgromadzenie do wypłaty akcjonariuszom. Zysk rozdziela się w stosunku do liczby akcji. Jeżeli akcje nie są całkowicie pokryte, zysk rozdziela się w stosunku do dokonanych wpłat na akcje. Kwota przeznaczona do podziału między akcjonariuszy nie może przekraczać zysku za ostatni rok obrotowy, powiększonego o niepodzielone zyski z lat ubiegłych. Kwotę tę należy pomniejszyć o niepokryte straty.

Jak wynika z powyższego, wypłata dywidendy musi być zawsze poprzedzona sporządzeniem sprawozdania finansowego oraz podjęciem stosownej uchwały przez wspólników. Dzień wypłaty dywidendy wyznacza się w ciągu dwóch miesięcy od dnia powzięcia tej uchwały.

Statut może upoważnić zarząd do wypłaty akcjonariuszom zaliczki na poczet przewidywanej dywidendy na koniec roku obrotowego, jeżeli spółka posiada środki wystarczające na wypłatę. Wypłata zaliczki wymaga zgody rady nadzorczej. Spółka może wypłacić zaliczkę na poczet przewidywanej dywidendy, jeżeli jej zatwierdzone sprawozdanie finansowe za poprzedni rok obrotowy wykazuje zysk. Akcjonariuszom nie wolno w żadnym wypadku pobierać odsetek od posiadanych akcji.

Czy spółka może nabywać własne akcje?

Zasadą jest, że spółka nie może nabywać własnych akcji. Od (niemal) każdej zasady są jednak wyjątki. Zakaz nabywania akcji własnych nie dotyczy m. in.: nabycia akcji w celu zapobieżenia bezpośrednio zagrażającej spółce poważnej szkodzie; nabycia akcji, które mają być zaoferowane do nabycia pracownikom lub osobom, które były zatrudnione w spółce lub spółce z nią powiązanej przez okres co najmniej trzech lat; nabycia akcji w drodze sukcesji uniwersalnej; nabycia akcji w celu ich umorzenia; nabycia w pełni pokrytych akcji w drodze egzekucji celem zaspokojenia roszczeń spółki, których nie można zaspokoić w inny sposób z majątku akcjonariusza czy też nabycia w pełni pokrytych akcji nieodpłatnie.

Co ciekawe, nabycie akcji własnych przez spółkę jest ważne, niezależnie od tego, czy zachowane zostały warunki przewidziane w przepisach Kodeksu spółek handlowych. Spółka może nabyć akcje własne w sytuacji, w której teoretycznie nie powinna tego robić i będzie to ważna transakcja. Spółka nie może jednak wykonywać praw udziałowych z własnych akcji, z wyjątkiem uprawnień do ich zbycia lub wykonywania czynności, które zmierzają do zachowania tych praw.

Spółka może, bezpośrednio lub pośrednio, finansować nabycie lub objęcie emitowanych przez nią akcji w szczególności przez udzielenie pożyczki, dokonanie zaliczkowej wypłaty, ustanowienie zabezpieczenia.