Czym jest spółka cywilna?

Spółka cywilna jest stosunkiem obligacyjnym opartym na umowie, w której wspólnicy zobowiązują się do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w oznaczony sposób, w tym w szczególności poprzez wniesienie wkładów.

Spółka cywilna nie jest osobnym bytem prawnym. Przedsiębiorcami są wspólnicy, a nie sama spółka. Spółka cywilna nie ma osobowości prawnej ani zdolności prawnej. Spółka cywilna nie może pozywać ani być pozywana (pozywają i pozywani są wspólnicy jako osoby prowadzące działalność gospodarczą). Spółka cywilna nie ma również zdolności wekslowej ani zdolności upadłościowej.

Jedynym wyjątkiem w tym zakresie jest możliwość bycia przez spółkę cywilną pracodawcą w rozumieniu prawa pracy. Możliwość ta nie jest jednak jednogłośnie akceptowana w środowisku prawniczym - część prawników twierdzi, że pracodawcą nie jest spółka cywilna, a wspólnicy.

Podkreślenia wymaga przede wszystkim fakt, że przez umowę spółki cywilnej wspólnicy nie tworzą nowego bytu prawnego, a jedynie regulują zasady wzajemnej współpracy.

Jak założyć spółkę cywilną?

Do założenia spółki cywilnej wystarczające jest zawarcie umowy na piśmie. Nie są wymagane dalsze czynności, w tym w szczególności nie powstaje obowiązek złożenia wniosku o rejestrację spółki. Nie oznacza to jednak, że po stronie poszczególnych wspólników nie powstaje obowiązek zgłoszenia do rejestru, do którego są wpisani, faktu prowadzenia działalności w ramach spółki cywilnej.

Jeżeli z jakichkolwiek powodów nie pamiętaliśmy, by spisać umowę spółki, to umowa nadal będzie ważna. Zalecam jednak uregulowanie zasad współpracy na piśmie.

Umowa spółki musi zawierać zobowiązanie do działania zmierzającego do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego. Konieczne jest zatem określenie owego wspólnego celu gospodarczego (może być on dowolny, byleby tylko nie był sprzeczny z prawem ani z zasadami współżycia społecznego) oraz wskazanie konkretnych działań, do których podejmowania zobowiązują się wspólnicy.

Stroną umowy spółki może być zarówno osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą, jak i osoba prawna (np. spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, spółka akcyjna, fundacja) czy tzw. ułomna osoba prawna - podmiot nieposiadający wprawdzie osobowości prawnej, ale mający zdolność prawną (np. spółka jawna, spółka partnerska). Liczba wspólników może być nieograniczona.

Co może być wkładem do spółki cywilnej?

Wkładem wspólnika może być wniesienie do spółki prawa własności rzeczy (np. pieniędzy, innych rzeczy ruchomych, nieruchomości), innego prawa (np. użytkowania wieczystego), ale również świadczenie usług na rzecz spółki.

Umowa spółki powinna zawierać określenie wkładów poszczególnych wspólników oraz ich wartości. Jeżeli nie określimy wartości wkładów poszczególnych wspólników, to przyjęte będzie, że wkłady te są równiej wartości.

Co istotne, jeżeli wkładem wspólnika do spółki jest nieruchomość lub prawo użytkowania wieczystego, to umowa spółki musi być - pod rygorem nieważności - zawarta w formie aktu notarialnego. Jeśli wkładem tym jest przedsiębiorstwo, to umowę należy zawrzeć w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi.

Wkład wnoszony przez wspólnika do spółki powinien być wolny od wad. Wspólnik wnoszący do spółki własność rzeczy odpowiada względem pozostałych wspólników za jej wady na zasadzie rękojmi przy sprzedaży. Jeśli natomiast wspólnik upoważni pozostałych wspólników do korzystania z rzeczy, to stosuje się przepisy o najmie, co oznacza, że wspólnik ten ponosi odpowiedzialność za wady rzeczy.

Czy spółka cywilna ma osobny majątek?

Majątek spółki cywilnej jest wspólnym majątkiem wszystkich wspólników, spółka cywilna - jako że nie jest osobnym podmiotem prawa - swojego majątku nie ma. Wspólność majątku wspólników spółki cywilnej jest wspólnością łączną (jak w małżeństwie, o ile małżonkowie nie ustanowili rozdzielności majątkowej).

Wspólnik nie może zatem rozporządzać udziałem we wspólnym majątku wspólników ani udziałem w poszczególnych składnikach tego majątku. Co więcej, w czasie trwania spółki wspólnik nie może nawet domagać się podziału wspólnego majątku wspólników, a wierzyciel wspólnika nie może żądać zaspokojenia z jego udziału we wspólnym majątku wspólników ani z udziału w poszczególnych składnikach tego majątku.

W jaki sposób wspólnicy zarządzają spółką?

Odpowiedź na to pytanie jest bardzo prosta - zarządzają wspólnie. Każdy wspólnik jest bowiem uprawniony i zobowiązany do prowadzenia spraw spółki. Za prowadzenie spraw spółki wspólnik nie może pobierać od spółki wynagrodzenia.

Każdy wspólnik może bez uprzedniej uchwały wspólników prowadzić sprawy, które nie przekraczają zakresu zwykłych czynności spółki. Ocena, czy dana czynność mieści się w ramach zwykłych czynności spółki, czy też je przekracza, zależy od okoliczności konkretnego przypadku, a zwłaszcza od charakteru działalności prowadzonej przez spółkę. Dla uniknięcia wątpliwości, wspólnicy mogą w umowie wprowadzić katalog czynności, które zawsze będą kwalifikowane jako przekraczające granice zwykłego zarządu i wymagające zgody wszystkich wspólników (np. sprzedaż nieruchomości, ustanowienie hipoteki). Wspólnicy mogą również wprowadzić ograniczenie kwotowe i wskazać, że jeśli wartość danej czynności przekroczy oznaczoną sumę, to konieczna będzie zgoda wszystkich wspólników (np. sprzedaż ruchomości za kwotę powyżej 50 000 zł).

Pamiętajmy, że jeżeli przed zakończeniem przez wspólnika prowadzenia sprawy mieszczącej się w granicach zwykłego zarządu chociażby jeden z pozostałych wspólników sprzeciwi się jej prowadzeniu, potrzebna jest uchwała wspólników.

Każdy wspólnik może bez uprzedniej uchwały wspólników wykonać czynność nagłą, której zaniechanie mogłoby narazić spółkę na niepowetowane straty. Czynnością nagłą może być zarówno czynność faktyczna, prawna, jak i procesowa.

W takich samych granicach wspólnik jest umocowany do reprezentowania spółki. Wspólnicy mogą jednak postanowić odmiennie, w tym mogą pozbawić jednego ze wspólników prawa do reprezentowania spółki.

W jaki sposób wspólnicy dzielą się zyskiem?

Co do zasady każdy wspólnik jest uprawniony do równego udziału w zyskach i w tym samym stosunku uczestniczy w stratach (bez znaczenia jest rodzaj i wartość wkładu tego wspólnika). W umowie spółki można inaczej ustalić stosunek udziału wspólników w zyskach i stratach. Można nawet zwolnić jednego lub niektórych wspólników od udziału w stratach. Nie jest natomiast dopuszczalne całkowite wyłączenie wspólnika od udziału w zyskach. Ustalony w umowie stosunek udziału wspólnika w zyskach odnosi się w razie wątpliwości także do udziału w stratach. Jeżeli zatem wskażemy w umowie spółki, że dany wspólnik ma 40% udziału w zyskach i nie określimy, w jakim stopniu uczestniczy w stratach, to będzie uczestniczyć w stratach w 40%.

Wspólnik może żądać podziału i wypłaty zysków dopiero po rozwiązaniu spółki. Jeżeli jednak spółka została zawarta na czas dłuższy, wspólnicy mogą żądać podziału i wypłaty zysków z końcem każdego roku obrachunkowego.

Kto odpowiada za długi spółki?

Za zobowiązania spółki wszyscy wspólnicy odpowiedzialni są solidarnie, a ich odpowiedzialność jest nieograniczona. Oznacza to, że wierzyciel może domagać się spełnienia świadczenia od wszystkich wspólników łącznie albo od któregokolwiek ze wspólników, wedle własnego wyboru. Egzekucja może być prowadzona nie tylko z majątku wspólnego, ale z majątku osobistego każdego ze wspólników.

Wspólnik nie odpowiada jednak majątkiem osobistym za zobowiązania spółki, jeżeli ich źródłem są zdarzenia z okresu, w którym nie był wspólnikiem. Wspólnik, który wstąpił do spółki już istniejącej, nie odpowiada za jej zobowiązania powstałe przed jego wstąpieniem. Wspólnik, który wystąpił ze spółki, w dalszym ciągu odpowiada z pozostałymi wspólnikami za zobowiązania wynikające ze zdarzeń mających miejsce w czasie, gdy był jeszcze wspólnikiem. Oznacza to, że wystąpienie ze spółki cywilnej nie uchroni przed odpowiedzialnością za długi.

Co zrobić, kiedy jeden ze wspólników zdecyduje się odejść?

Zacznijmy od tego, że jeśli spółka została zawarta na czas nieoznaczony, to każdy wspólnik może z niej wystąpić wypowiadając swój udział na trzy miesiące naprzód na koniec roku obrachunkowego. Z ważnych powodów wspólnik może wypowiedzieć swój udział bez zachowania terminów wypowiedzenia, chociażby spółka była zawarta na czas oznaczony. Zapis umowny pozbawiający wspólnika prawa do wystąpienia ze spółki z ważnych powodów będzie nieważny. Za ważne powody można uznać - na przykład - chorobę wspólnika, konflikt z pozostałymi wspólnikami, nielojalne zachowanie wspólników, problemy rodzinne. Oświadczenie o wypowiedzeniu udziału powinno być pozostałym wspólnikom złożone na piśmie.

W wypadku, w którym jeden ze wspólników zdecyduje się wystąpić ze spółki, zelży mu zwrócić rzeczy, które wniósł do spółki do używania oraz wypłacić w pieniądzu wartość jego wkładu (tutaj przydaje się oznaczenie wartości wkładu w umowie spółki). Nie ulega zwrotowi wartość wkładu polegającego na świadczeniu usług albo na używaniu przez spółkę rzeczy należących do wspólnika. Ponadto, wypłaca się występującemu wspólnikowi przypadającą na niego część zysku (albo obciążamy stratą).

Warto mieć świadomość, że wspólnik może zostać zmuszony do odejścia ze spółki. Jeżeli w ciągu ostatnich sześciu miesięcy została przeprowadzona bezskuteczna egzekucja z ruchomości wspólnika, jego wierzyciel osobisty, który uzyskał zajęcie praw przysługujących wspólnikowi na wypadek wystąpienia ze spółki lub jej rozwiązania (np. w toku egzekucji komorniczej), może wypowiedzieć jego udział w spółce, z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia. Uprawnienie to przysługuje wierzycielowi nawet wtedy, kiedy umowa spółki została zawarta na czas oznaczony. Jeśli umowa spółki przewiduje krótszy termin wypowiedzenia, wierzyciel może z tego terminu skorzystać.

Rozwiązanie spółki powoduje również ogłoszenie upadłości wspólnika. Z ważnych powodów każdy wspólnik może żądać rozwiązania spółki przez sąd.

Kiedy spółka cywilna to dobry wybór?

Spółka cywilna będzie dobrym rozwiązaniem, jeśli mamy zaufanie do naszego wspólnika (lub wspólników), a nasze przedsięwzięcie nie będzie wymagać inwestowania sporych środków. Na taką formę współpracy bardzo często decydują się przedstawiciele tzw. wolnych zawodów, którzy chcą ograniczyć koszty prowadzenia działalności, przy równoczesnym zachowaniu swobody w podejmowaniu decyzji. Najczęściej w formie spółki cywilnej prowadzone są więc kancelarie notarialne, adwokackie, radcowskie, przychodnie lekarskie, pracownie architektów, niewielkie przedsiębiorstwa handlowe, apteki, zakłady usługowe.

Konstrukcja spółki cywilnej jest niekiedy wykorzystywana do prowadzenia działalności w większych rozmiarach, a mianowicie wtedy, kiedy umowa o współdziałanie w realizacji dużego projektu (np. zamówienia publicznego), zwana konsorcjum, zostanie przez strony ukształtowana jako umowa spółki cywilnej.

Pamiętajmy, że znaczna część kodeksowej regulacji dotyczącej spółki cywilnej ma charakter dyspozytywny, co oznacza, że strony mogą ją zmodyfikować. Istnieje więc spora szansa, że - po konsultacji z prawnikiem co do brzmienia umowy spółki cywilnej - ta forma prowadzenia działalności zyska na atrakcyjności.