Czym jest wspólność ustawowa?

Wspólność ustawowa jest niczym innym, jak małżeńskim ustrojem majątkowym, który powstaje między małżonkami z mocy prawa z chwilą zawarcia przez nich małżeństwa. Oznacza to, że jeżeli nie zawrzemy małżeńskiej umowy majątkowej (potocznie zwanej intercyzą), to taki właśnie ustrój będziemy mieć od początku trwania związku małżeńskiego.

Co należy do majątku wspólnego?

W skład ustawowej wspólności wchodzą przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania małżeństwa zarówno przez obojga małżonków, jak i przez jednego z nich. Kodeks rodzinny i opiekuńczy zawiera wskazanie, jakie przykładowe elementy znajdą się w majątku wspólnym.

Do majątku wspólnego będą należeć na pewno: pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z działaności zarobkowej małżonków, dochody z majątku wspólnego i majątku osobistego każdego z małżonków, a także środki zgromadzone na rachunku funduszu emerytalnego każdego z małżonków.

Możemy ogólnie przyjąć, że wszystko to, co nie wchodzi do majątku osobistego małżonka, będzie wchodzić do majątku wspólnego.

Co wchodzi w skład majątku osobistego?

Mimo posiadania wspólnego majątku, każdy z małżonków posiada także swój majątek osobisty. Inaczej niż w przypadku majątku wspólnego, ustawa precyzyjnie wskazuje, co należy do majątku osobistego. Wszystkie inne składniki majątkowe będą wchodzić do wspólności.

Przede wszystkim do majątku osobistego należą przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności (najczęściej przed zawarciem małżeństwa). Cokolwiek kupiliśmy przed ślubem, pozostaje wyłącznie nasze, chyba że zdecydujemy się to małżonkowi darować w drodze osobnej umowy.

Do majątku osobistego należą również przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę. Spadkodawca lub darczyńca może jednak zapisać daną rzecz małżonkom wspólnie i wtedy wejdzie ona do majątku wspólnego. W skład majątku osobistego wejdą także przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków (np. odzież, obuwie, rzeczy niezbędne do pracy lub nauki) oraz te uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków (np. nagroda zdobyta w konkursie literackim).

Nadto, majątek osobisty stanowią prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy, jak również przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (tutaj należy pamiętać, że do majątku wspólnego wejdzie mimo wszystko renta należna z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość).

W skład majątku osobistego wchodzą również wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków (innymi słowy, dopóki wynagrodzenie nie zostanie nam wypłacone, to nie należy do majątku wspólnego). Majątkiem osobistym będą też prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom (np. wspólny majątek wspólników spółki cywilnej) oraz prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie (np. prawo do alimentów, służebność osobista)

Jeżeli za składniki majątku osobistego nabędziemy jakieś przedmioty, to one też będą naszym majątkiem osobistym (np. jeśli po ślubie, ale za pieniądze zgromadzone przed ślubem kupimy sobie samochód, to nie będzie on wspólny).

Jakie uprawnienia ma każdy z małżonków?

Przede wszystkim, każdy z małżonków może korzystać z przedmiotów wchodzących w skład majątku wspólnego. Musi jednak robić to w taki sposób, aby nie uniemożliwiać ani nie utrudniać drugiemu małżonkowi korzystania z tych rzeczy.

Każdy z małżonków może również zarządzać majątkiem wspólnym oraz żądać od drugiego małżonka informacji o stanie majątku wspólnego. Jeżeli jednak dane przedmioty służą małżonkowi do wykonywania zawodu lub prowadzenia działaności zarobkowej, to zarządza on nimi samodzielnie.

Nadto, małżonkowi służy prawo wyrażenia sprzeciwu wobec czynności zarządu majątkiem wspólnym zamierzonej przez drugiego małżonka. Małżonek nie może się sprzeciwić, jeśli czynność dotyczy bieżących spraw życia codziennego, zmierza do zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny lub jest podejmowana w ramach działalności zarobkowej drugiego małżonka. Pamiętajmy, że o sprzeciwie musi dowiedzieć się osoba, z którą małżonek czynności zamierza dokonać (np. osoba, która chce coś od niego kupić), ponieważ w innym wypadku nie będzie on skuteczny. Sprzeciw może być wyrażony w dowolnej formie (nawet smsem lub mailem).

Do jakich czynności potrzebna jest zgoda obojga małżonków?

Oboje małżonkowie muszą zgodzić się na zbycie, odpłatne nabycie lub obciążenie nieruchomości, użytkowania wieczystego i prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal. Zgoda obojga małżonków jest konieczna również dla oddania nieruchomości w najem, dzierżawę lub inną formę używania.

Nadto, bez zgody obojga małżonków nie dojdzie do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa. Zgodą obojga małżonków musi być objęta także darowizna z majątku wspólnego, chyba że jest ona drobna.

Pamiętajmy, że zgoda małżonka może być również wyrażona po zawarciu umowy przez drugiego małżonka. Dopiero wyraźna odmowa zgody albo upływ czasu wyznaczonego przez kontrahenta na jej wyrażenie, powoduje nieważność umowy.

Kiedy sąd może ingerować w małżeńską wspólność majątkową?

Jeśli dokonania czynności wymaga dobro rodziny, a jeden z małżonków odmawia zgody albo nie można się z nim porozumieć, to sąd zezwoli na dokonanie czynności. Sąd orzeka w tym przedmiocie na wniosek małżonka, który chciałby czynności dokonać.

Sąd może dokonać też dalej idącej ingerencji i pozbawić jednego z małżonków samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym, względnie uznać, że na dokonanie czynności, które wymagają zgody obojga małżonków, będzie wymagane zezwolenie sądu. Będzie tak wtedy, kiedy małżonek zachowuje się lekkomyślnie (np. wyzbywa się ruchomości znacznie poniżej ich wartości lub też podejmuje ryzykowne transakcje giełdowe), a odpowiednie postępowanie zostanie zainicjowane przez drugiego małżonka.

Kiedy za długi jednego małżonka cierpieć będą oboje małżonkowie?

Jeżeli oboje małżonkowie wyrazili zgodę na zaciągnięcie zobowiązania, to wierzyciel może oczywiście żądać zaspokojenie także z majątku wspólnego.

W przypadku zaciągnięcia zobowiązania przez jednego z małżonków bez zgody drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia nie tylko z majątku osobistego małżonka - dłużnika, ale również z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej oraz z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa, nawet jeśli wchodzą one w skład wspólności ustawowej.

Jeżeli wierzytelność powstała przed ślubem lub dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego małżonka - dłużnika oraz z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, nawet jeśli te weszły w skład wspólności majątkowej.

Czy możliwe jest rozszerzenie ustawowej wspólności majątkowej?

Jeżeli wyjątkowo ufamy naszej drugiej połowie, możemy wspólność ustawową rozszerzyć przez zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej. Umowę taką należy zawrzeć w formie aktu notarialnego. Możemy to zrobić nie tylko przed zawarciem związku małżeńskiego, ale również już po.

Pamiętajmy, że nie można rozszerzyć wspólności na: przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny; prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom; prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie; wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia oraz niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków.

Rozszerzenie wspólności nie będzie dobrym sposobem, by poradzić sonie z długami, ponieważ jeżeli wierzytelność powstała przed rozszerzeniem wspólności, wierzyciel, którego dłużnikiem jest tylko jeden małżonek, może żądać zaspokojenia także z tych przedmiotów majątkowych, które należałyby do majątku osobistego dłużnika, gdyby wspólność majątkowa nie została rozszerzona.

Reasumując, małżeństwo to poważne zobowiązanie finansowe, dlatego zachęcam, by dobrze zastanowić się nad wyborem małżeńskiego ustroju majątkowego, a nawet skonsultować się z prawnikiem, by ten rozwiał nasze wątpliwości.