Zadatek i zaliczka przy niewykonaniu umowy.

Nierzadko zdarza się, że jeszcze przed wykonaniem umowy przez drugą stronę, przelejemy jej oznaczoną sumę pieniężną. Co więcej, część przedsiębiorców wymaga, by pewne kwoty były im przekazywane zanim jeszcze przystąpią do realizacji umowy. Jeżeli współpraca przebiegła dobrze, po jej zakończeniu wpłacamy resztę umówionej kwoty i zapominamy o sprawie. Jeżeli jednak współpraca nie ułożyła się po naszej myśli, większego znaczenia nabiera kwalifikacja wpłaconej kwoty. W przedmiotowym wpisie postaram się wyjaśnić, czym różnią się od siebie zadatek i zaliczka.

Czym różni się zadatek od zaliczki?

Zacząć należy od tego, że zadatek jest instytucją uregulowaną w Kodeksie cywilnym. Pojęcie zaliczki pojawia się natomiast w kilku przepisach (możemy na przykład przeczytać o zwrocie lub udzieleniu zaliczki), ale nie jest w Kodeksie cywilnym wyjaśnione. Odmienny jest cel, dla jakiego wpłaca się zaliczkę albo zadatek, a w przypadku niewykonania przez drugą stronę umowy – losy zadatku i zaliczki różnią się.

Co dzieje się z zadatkiem w wypadku niewykonania umowy?

Zadatek pełni swego rodzaju funkcję dyscyplinującą, zabezpiecza wykonanie umowy. Jeżeli wpłacimy zadatek przy zawarciu umowy, a druga strona umowy nie wykona, to możemy od umowy odstąpić. Co istotne, nie musimy wyznaczać drugiej stronie dodatkowego terminu na wykonanie umowy i możemy od niej żądać zapłaty sumy odpowiadającej podwójnemu zadatkowi. Jeżeli to my otrzymaliśmy zadatek, możemy go zachować. Z instytucji zadatku warto skorzystać, jeżeli zależy nam na zabezpieczeniu wykonania umowy, szczególnie jeśli to wykonanie ma nastąpić w nieco dalszej przyszłości lub jeżeli inwestujemy znaczne środki w dany kontrakt. Należy mieć jednak na uwadze, że zadatek zabezpiecza obie strony umowy, więc jeżeli to my nie wykonamy umowy, będziemy mierzyć się z konsekwencjami. Inną ważną kwestią jest fakt, że odstąpienie od umowy i żądanie zapłaty podwójnego zadatku (zatrzymanie zadatku) wyklucza możliwość dochodzenia odszkodowania na zasadach ogólnych (zadatek zastępuje odszkodowanie).

Kiedy zadatek zaliczany jest na poczet świadczenia, a kiedy zwracany?

Jeżeli umowa zostanie wykonana, to zadatek zaliczany jest na poczet świadczenia (a jeśli to nie jest możliwe – ulega zwrotowi). Rozwiązanie umowy, niezawinione przez żądną ze stron niewykonanie umowy, a także niewykonanie umowy z winy obu stron oznacza, że zadatek powinien być zwrócony i nie można żądać zapłaty sumy dwukrotnie wyższej.

Jakie są losy zaliczki, kiedy umowa nie zostanie wykonana?

Zaliczka natomiast ma na celu zabezpieczenie kosztów wykonania umowy, ale nie chroni przed jej niewykonaniem. Jeżeli wpłaciliśmy zaliczkę, a druga strona nie wykonała umowy, to nasze uprawnienia do odstąpienia od umowy i żądania naprawienia szkody regulowane są przez przepisy ogólne. Dla przykładu, co do zasady będziemy musieli wyznaczyć drugiej stronie dodatkowy termin na wykonanie umowy, a dopiero po jego bezskutecznym upływie – od umowy odstąpić. Po zakończeniu bytu prawnego umowy, zaliczka staje się świadczeniem nienależnym i podlega zwrotowi. Nie zawsze jednak otrzymamy zwrot całej zaliczki. Od zaliczki druga strona może odliczyć koszty poniesione w związku z realizacją umowy.

Czy zastrzeżenie zadatku musi nastąpić w formie pisemnej?

Warto pamiętać, że zadatek i zaliczka nie stanowią pojęć wymiennych. Jeżeli zależy nam, by wykonanie umowy było zabezpieczone zadatkiem, najlepiej będzie odpowiednie postanowienie umieścić w samej umowie. Kiedy takiego zapisu brak, a my przekazaliśmy drugiej stronie pieniądze, to mogą one być potraktowane jako zadatek, jeżeli zostaną spełnione oznaczone warunki. Po pierwsze, wręczenie pieniędzy musi nastąpić w ścisłym związku czasowym z zawarciem umowy, choć nie musi to być sam moment zawarcia umowy. Po drugie, wykładnia umowy uwzględniająca zgodny zamiar stron i cel umowy powinna prowadzić do wniosku, że strony chciały wzmocnienia ochrony strony wiernej umowie na wypadek jej niewykonania.