Zakaz konkurencji w stosunku pracy.

Większość z nas chociaż raz w życiu zawierała umowę o pracę. Umowy takie czasem są krótkie, składające się niemal wyłącznie z powtórzenia zapisów Kodeksu pracy. Niekiedy pracodawca jest bardziej kreatywny i umowa ustanawia zakaz konkurencji. W przedmiotowym wpisie wyjaśniam, jak powinien być ukształtowany taki zakaz oraz, o co zadbać, by później nie żałować.

Czym jest działalność konkurencyjna?

Rozważania w przedmiocie zakazu konkurencji powinnismy zacząć od wyjaśnienia, czego w ogóle można zakazać, czyli czym jest działalność konkurencyjna. Można powiedzieć, że są to podejmowane przez pracownika czynności zarobkowe, pokrywające się - chociażby częściowo - z zakresem działalności pracodawcy. Pracownik może te działania podejmować na własny rachunek (w ramach działalności gospodarczej) lub na rachunek innego podmiotu (jako pracownik lub zleceniobiorca).

Oznacza to, że pracownikowi można zakazać wykonywania wyłącznie tych czynności, które są przedmiotem działalności pracodawcy. Jeżeli pracodawca zajmuje się uprawą ziemniaków, to nie może swojemu pracownikowi zakazać produkcji żelbetu (oczywiście zastosowałam tu pewne uproszczenie).

W jakiej formie można ustanowić zakaz konkurencji?

Tutaj odpowiedź jest prosta - na piśmie. Umowy o zakazie konkurencji w stosunku pracy wymagają formy pisemnej pod rygorem nieważności. Może to być część umowy o pracę (jeden dokument), ale może być to całkowicie odrębna umowa. Ustne zastrzeżenie zakazu konkurencji zawsze będzie nieważne.

Jeżeli Twój pracodawca zabrania Ci podjęcia swojej działalności, ale nie łączy was pisemna umowa o zakazie konkurencji, to co do zasady nie musisz się obawiać i możesz działalność tę podjąć. Pamiętaj jednak, że - nawet w braku pisemnej umowy o zakazie konkurencji - nie możesz działać na szkodę swojego pracodawcy.

Co musi znaleźć się w umowie?

Umowa o zakazie konkurencji powinna określać przede wszystkim rodzaje działalności zakazanej oraz terytorium objęte tym zakazem.

Przy określaniu rodzajów działalności zakazanej należy posługiwać się przedmiotem działalności pracodawcy określonym w przepisach (np. PKD). Zakaz konkurencji musi być sformułowany w sposób jednoznaczny, by pracownik nie miał problemu z określeniem, czego nie może wykonywać.

Terytorium oznaczamy w sposób geograficzny (np. terytorium Polski, województwo dolnośląskie). Jeżeli w umowie nie będzie wskazanego terytorium, na jakim zakaz obowiązuje, to przyjmuje się, że jest to terytorium działania pracodawcy.

Czy za przestrzeganie zakazu konkurencji przysługuje dodatkowe wynagrodzenie?

Pracodawca nie ma obowiązku wypłacania pracownikowi dodatkowego wynagrodzenia za powstrzymywanie się od działalności konkurencyjnej. Pracownik nie może więc domagać się, by pracodawca zwiększył jego wynagrodzenie, ponieważ w umowie jest zakaz konkurencji (czasem warto jednak spróbować).

Inaczej rzecz się ma w przypadku umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, ale o tym w kolejnym wpisie.

Czy pracodawca może domagać się kary umownej za złamanie zakazu konkurencji?

Zdaniem Sądu Najwyższego, zastrzeżenie kary umownej jest dopuszczalne wyłącznie w umowie o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy. W przypadku umowy zawieranej na czas trwania stosunku pracy zastrzeżenie kary umownej nie jest dopuszczalne, a pracodawca może domagać się naprawienia ewentualnych szkód na zasadach opisanych w Kodeksie pracy.

Oznacza to, że jeżeli w takiej umowie ustanowiono karę umowną w wysokości 20 000 zł za naruszenie zakazu konkurencji, to jest to zapis nieważny, a pracodawca może domagać się wyłącznie, by pracownik naprawił faktycznie wyrządzoną mu stratę. Co ważne, odpowiedzialność pracownika ogranicza się do wysokości jego trzymiesięcznego wynagrodzenia, chyba że ten szkodę wyrządził umyślnie.

Czy pracodawca może wypowiedzieć umowę o pracę, jeżeli pracownik nie podpisze umowy o zakazie konkurencji?

Odmowa podpisania przez pracownika umowy o zakazie prowadzenia działalności konkurencyjnej może stanowić podstawę wypowiedzenia umowy o pracę. Jeżeli zatem odmówimy podpisania umowy o zakazie konkurencji, musimy liczyć się z tym, że pracodawca będzie uprawniony do zakończenia współpracy z nami.

Jest jednak wyjątek - niezgodność umowy o zakazie konkurencji z przepisami Kodeksu pracy. Dla przykładu, jeżeli pracownik odmówi podpisania umowy o zakazie konkurencji w sytuacji, w której umowa ta zabrania mu podjęcia wszelkiego rodzaju działalności, to pracodawca nie jest uprawniony do wypowiedzenia umowy o pracę. Jeżeli to zrobi, pracownik może domagać się odszkodowania lub przywrócenia do pracy.

Mimo iż często pracownikom wydaje się, że w negocjacjach z pracodawcą są na "straconej pozycji", to w przypadku zakazu konkurencji warto próbować. Jeżeli trudno jest nam zrozumieć skomplikowaną treść umowy, możemy udać się po pomoc do adwokata.