Jak rodzice powinni zarządzać majątkiem dziecka?

Dziecko pozostaje aż do pełnoletności pod władzą rodzicielską, w zakresie której mieści się również uprawnienie do zarządzania majątkiem dziecka. Władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny, a zarząd majątkiem dziecka winien być sprawowany z zachowaniem najwyższej staranności. Oznacza to, że rodzice powinni przy podejmowaniu decyzji dotyczących majątku dziecka kierować się przede wszystkim jego dobrem oraz starannie analizować wszelkie możliwe konsekwencje swoich działań. Rodzice nie mogą więc podejmować decyzji dla dziecka niekorzystnych, ryzykownych czy nieprzemyślanych.

W przypadku kolizji dobra dziecka z jakimkolwiek innym dobrem (np. interesem majątkowym rodziców) pierwszeństwo należy zawsze przyznać dobru dziecka. Jeżeli zatem ryzykowna inwestycja środków należących do majątku dziecka jawi się rodzicom jako dobra okazja do zarobku, to nie oznacza jeszcze, że będzie to zgodne z dobrem dziecka, a w konsekwencji, że rodzice będą mogli inwestycji takiej dokonać.

Rodzice powinni również dysponować dochodem z majątku dziecka w taki sposób, by był on przeznaczany w pierwszej kolejności na utrzymanie i wychowanie dziecka lub jego rodzeństwa. Dopiero w dalszej kolejności dochód może być przeznaczony na inne uzasadnione potrzeby rodziny (np. zakup nowej lodówki). Dochód z majątku dziecka nie może być natomiast przeznaczany na zbytki.

Jakie czynności mogą być podejmowane przez rodziców zarządzających majątkiem dziecka?

Zarząd majątkiem dziecka obejmuje czynności faktyczne (np. dbanie o utrzymanie nieruchomości w niepogorszonym stanie), prawne (np. wezwanie do zapłaty czynszu najmu) i procesowe (np. wytoczenie powództwa o zapłatę zaległego czynszu).

Rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską i mogą reprezentować dziecko przy czynnościach prawnych podejmowanych w stosunku do innych osób. Warto jednak wiedzieć, że samodzielnie rodzice mogą podejmować wyłącznie decyzje mieszczące się w ramach zwykłego zarządu majątkiem dziecka.

Kiedy rodzic nie może reprezentować dziecka?

Ustawa przewiduje kilka wyjątków od zasady, zgodnie z którą rodzic jest przedstawicielem ustawowym dziecka pozostającego pod jego władzą rodzicielską. Żadne z rodziców nie może bowiem reprezentować dziecka przy czynnościach prawnych między dziećmi pozostającymi pod ich władzą rodzicielską oraz przy czynnościach prawnych między dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem, chyba że czynność prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz dziecka (darowizna) albo że dotyczy należnych dziecku od drugiego z rodziców środków utrzymania i wychowania (alimenty).

Zasadę tę stosuje się odpowiednio w postępowaniu przed sądem lub innym uprawnionym organem. Oznacza to, że jeden z rodziców może w imieniu dziecka złożyć przeciwko drugiemu rodzicowi pozew o alimenty należne dziecku, ale nie jest już uprawniony do złożenia pozwu o zachowek czy naprawienie szkody wyrządzonej dziecku. W takich przypadkach dziecko musi być reprezentowane przez kuratora. Co więcej, uprawnienie do zarządzania majątkiem dziecka może być rodzicom odebrane także przez spadkodawcę lub darczyńcę, jeżeli osoby te postanowią, że przedmiotami przeznaczonymi dla dziecka rodzice nie będą mogli zarządzać.

Czy rodzice mają obowiązek wysłuchać dziecka przed podjęciem decyzji co do jego majątku?

Rodzice obowiązani są wysłuchać dziecka przed podjęciem decyzji w ważniejszych sprawach dotyczących jego majątku, oczywiście, jeżeli rozwój umysłowy i wiek dziecka na to pozwala. Rodzice powinni także uwzględnić w miarę możliwości rozsądne życzenia dziecka. Obowiązek ten obciąża rodziców również wtedy, kiedy dziecko nie ma jeszcze ograniczonej zdolności do czynności prawnych (tj. nie ukończyło 13. roku życia).

Niewysłuchanie dziecka lub nieuwzględnienie jego rozsądnych życzeń nie powoduje jednak bezpośrednich skutków dla czynności prawnych rodziców, a w szczególności nie czyni ich nieważnymi. Może natomiast w sposób pośredni oddziaływać na orzeczenia w przedmiocie władzy rodzicielskiej.

Kiedy dziecko może samodzielnie podejmować decyzje?

Dziecko przed ukończeniem 13. roku życia nie ma zdolności do czynności prawnych, a niemal wszystkie czynności prawne dokonane przez osobę pozbawioną zdolności do czynności prawnych są nieważne. Wyjątek stanowią jedynie drobne umowy zawierane w bieżących sprawach życia codziennego i to pod warunkiem, że zostaną od razu wykonane, a dziecko nie jest narażone na pokrzywdzenie (np. zakup drożdżówki w sklepiku szkolnym). Innymi słowy, dziecko może samodzielnie zdecydować czy kupić sobie chipsy, ale niewiele poza tym.

Inaczej rzecz wygląda w przypadku dzieci starszych. Dziecko po ukończeniu 13. roku życia nabywa bowiem ograniczoną zdolność do czynności prawnych, co powoduje, że może nie tylko zawierać umowy w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, ale również samodzielnie zarządzać swoim zarobkiem, przedmiotami nabytymi za ten zarobek oraz przedmiotami oddanymi przez rodziców do swobodnego użytku. Dla przykładu, jeżeli kupimy dziecku tablet, by mogło z niego korzystać podczas nauczania zdalnego, to nie oddaliśmy tego urządzenia dziecku do swobodnego użytku, a w konkretnym celu. Dziecko nie może więc sprzedać tabletu bez naszej zgody.

Jeżeli czynność nie dotyczy zarobku dziecka ani przedmiotów oddanych mu do swobodnego użytku, do jej dokonania potrzebna jest zgoda rodziców. Zgody takiej rodzic może udzielić nie tylko przed dokonaniem, ale także po dokonaniu przez dziecko danej czynności. Jeżeli natomiast czynność dotyczy zarobku dziecka lub przedmiotów oddanych mu do swobodnego użytku, to rodzic nie może skutecznie sprzeciwić się jej dokonaniu (nawet jeśli uważa ją za skrajnie nierozsądną). Dziecko powinno wprawdzie wysłuchać opinii rodziców, ale zaniechanie tego nie rodzi żadnych konsekwencji prawnych.

Na jakie czynności potrzebne jest zezwolenie sądu opiekuńczego?

Jeśli czynność dotycząca majątku dziecka przekracza zakres zwykłego zarządu, to konieczne jest uzyskanie zezwolenia sądu opiekuńczego. Zezwolenie to może być udzielone wyłącznie przed dokonaniem czynności.

Przy definiowaniu pojęcia czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu należy uwzględniać ciężar gatunkowy i wartość przedmiotu dokonanej czynności, jej skutków w sferze majątku małoletniego, szeroko pojęte dobro dziecka i ochrona jego interesów życiowych. W orzecznictwie jako czynności przekraczające zwykły zarząd wskazywane są: wszystkie czynności dotyczące nieruchomości (za wyjątkiem przyjęcia nieobciążonej darowizny); przyjęcie lub odrzucenie spadku (nawet jeżeli oczywistym jest, że w skład spadku wchodzą same długi); zawarcie ugody sądowej czy zrzeczenie się roszczenia.

Jakie są konsekwencje dokonania czynności bez zezwolenia sądu?

Czynność prawna dokonana bez uprzedniego zezwolenia sądu opiekuńczego jest bezwzględnie nieważna, ponieważ jest sprzeczna z ustawą. Czynności takiej nie można w żaden sposób naprawić, a w szczególności nie można zwrócić się do sądu opiekuńczego, by ten udzielił następczego zezwolenia.

Dlatego też, jeżeli mamy wątpliwości czy dana czynność mieści się w sferze zwykłego zarządu majątkiem dziecka, warto zwrócić się o rozstrzygnięcie do sądu opiekuńczego. Możemy też udać się do adwokata, by ten pomógł tam ocenić czy zachodzi potrzeba uzyskania zezwolenia.

Jakie obowiązki sąd może nałożyć na rodziców?

Przede wszystkim, rodzice mogą zostać zobowiązani do sporządzenia inwentarza majątku dziecka oraz do zawiadamiania sądu o ważniejszych zmianach w stanie tego majątku. Ponadto, w uzasadnionych przypadkach, sąd może ustalić wartość rozporządzeń dotyczących ruchomości, pieniędzy i papierów wartościowych, których dziecko lub rodzice mogą dokonywać każdego roku bez zezwolenia sądu.

Takie ograniczenia mają na celu zapobieżenie sytuacji, w której rodzice będą powoli wyzbywać się majątku dziecka poprzez dokonywanie czynności mieszczących się w ramach zwykłego zarządu.